Zwarte pigmenten

Elke verf heeft twee belangrijke bestanddelen; het pigment en het bindmiddel. Een pigment is een poedervormige stof die kleur geeft aan de verf. Het bindmiddel zorgt ervoor dat de pigmentdeeltjes aan elkaar en aan de ondergrond hechten.

Historisch kleurgebruik

Bij een goede restauratie is een op de historie gebaseerde kleurkeuze belangrijk. Om het historisch kleurgebruik te begrijpen, is kennis over de belangrijkste historische pigmenten nodig. Een voorbeeld hiervan zijn de zwarte pigmenten. De meeste zwarte pigmenten, zoals houtskool, werden in de prehistorie al gebruikt. Het zijn makkelijke pigmenten en ze zijn allemaal goedkoop. Deze zwarte pigmenten kunnen in drie groepen ingedeeld worden: roetzwart, koolzwart en mineraal zwart. Roetzwart is gemaakt van roet die neerslaat bij de verbranding van brandstof. Lampenzwart is hier een bekend voorbeeld van. Men verbrandde dunne oliën en liet de vlam walmen. Het roet ving men op. Door de vroegere bereidingsmethoden waren deze zwarten vrij vet en bevatten vaak nog teerachtige stoffen. Om deze stoffen te verwijderen werden de roetzwarten soms wel drie keer gebrand. Zo ontstond de benaming driebrandzwart. Praktisch alleen de roetzwarten worden nog gebruikt voor de bereiding van zwarte verven. Koolzwart ontstaat door verkoling van diverse organische producten. Beenzwart wordt bijvoorbeeld gemaakt van verkoolde beenderen. En het prachtig glimmende ivoorzwart van verkoold ivoor. Een bekend voorbeeld van een mineraalzwart is weer een ijzeroxide. IJzeroxide zwart is een pigment dat geen nadelen kent.

Overzicht van de belangrijkste gebruikte pigmenten en kleuren van 1600-1950

Lampenzwart en beenzwart kwamen van de 17^de eeuw tot halverwege de 20^ste eeuw voor. IJzeroxide zwart wordt vanaf de 19^de eeuw gebruikt. Veel gebruikte pigmenten zijn met een volle kleur weergegeven. Minder vaak gebruikte pigmenten zijn gestreept weergegeven in de tabel. Voor een compleet overzicht zie pigmenten.

Overzicht van de belangrijkste gebruikte zwarte pigmenten van 1600-1950.

Kleurnummers

Met een bepaald pigment kan men een bepaalde kleur maken. Hoe die kleur precies uitpakt is onder andere afhankelijk van het gebruikte bindmiddel, de mengverhouding, de ondergrond en de lichtinval. Daarnaast zijn historische pigmenten vaak natuurlijke stoffen en dus nooit constant van kwaliteit en kleur. Ook zorgen verwering en vervuiling voor het veranderen van de kleuren. De genoemde kleurnummers zijn daarom slechts een indicatie!

Verder kunnen foto’s en beeldschermen onderling sterk verschillen in de weergave van een kleur (dit is goed te zien in een tv-winkel). Ook zijn kleuren in een boek of een folder onbetrouwbaar. Alleen een echte verfwaaier geeft een betrouwbare weergave van een kleur.

Tot slot komen de namen die verffabrikanten aan bepaalde kleuren geven lang niet altijd overeen met de kleuren die verkregen worden als de genoemde pigmenten in olie worden aangemaakt.

De bovenstaande kanttekeningen in acht nemend volgen hieronder toch hier enkele kleurnummers ter indicatie, omdat dit de enige betrouwbare manier is om weer te geven hoe een kleur eruitziet.

Driebrandzwart (lijnolie)

ACC code: T4.03.09

NCS code: S8701-R85B

RAL code: 9011

Kleurmonster van driebrandzwart op hout. Links is driebrandzwart gemengd in standolie. Rechts is driebrandzwart gemengd in lijnolie. Let op: de kleuren op een beeldscherm zijn niet betrouwbaar; getoond monster is slechts ter indicatie. Foto: Frits van der Gronde

Driebrandzwart (standolie)

ACC code: UN.00.07 of DN.00.09

NCS code: 8800-N

RAL code: 9005 of 9017

IJzeroxide zwart (lijnolie)

ACC code: XN.01.06

NCS code: S85.02-B of 8801-R51B

RAL code: 9004

Kleurmonster van oxyde zwart op hout. Links is oxyde zwart gemengd in standolie. Rechts is oxyde zwart gemengd in lijnolie. Let op: de kleuren op een beeldscherm zijn niet betrouwbaar; getoond monster is slechts ter indicatie. Foto: Frits van der Gronde

IJzeroxide zwart (standolie)

ACC code: UN.00.07

NCS code: 9001-R96B of S9000-N

RAL code: 9005

Verder lezen

• Het boek ''Kleur op boerderijen''
• 1.0 Historisch verantwoord kleurgebruik
• 2.0 Stel het nadenken over kleuren niet uit tot de schilder komt
• 3.0 Traditionele verf
  • 3.1 Bindmiddelen
  • 3.2 Ondergronden
  • 3.3 Pigmenten
    • Natuurlijke pigmenten
    • Witte pigmenten
      • Loodwit
    • Oker pigmenten
      • Gele oker
      • Rode oker
    • IJzeroxide pigmenten
      • Paarse dodekop
    • Gele pigmenten
    • Rode pigmenten
      • Kraplak
      • Loodmenie
      • Vermiljoen
      • Cadmiumrood
    • Blauwe pigmenten
      • Lapis lazuli
      • Smalt
      • Berlijns blauw of Pruisisch blauw
      • Kobaltblauw
      • Synthetisch ultramarijn blauw of vliegenblauw
    • Groene pigmenten
      • Spaansgroen
      • Chroomoxidegroen
    • Bruine pigmenten
    • Zwarte pigmenten
  • 3.4 Kleuren
  • 3.5 Decoratieschilderwerk
• 4.0 Kalkverf en andere waterachtige verven
• 5.0 Teer, teerproducten en teervervangers
• 6.0 Kleurgebruik op boerderijen
• 7.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik op het exterieur
• 8.0 Regionale verschillen in kleurgebruik in het Groene Hart
• 9.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik in het interieur
• 10.0 Verkleuren van verf
• 11.0 De kleurkeuze
• 12.0 Kleur, monumenten en welstand
• 13.0 Kleurnummers

Bron

Deze tekst is gebaseerd op:

• Ineke de Visser, Kleur op boerderijen. In het groene hart van Holland (Hardinxveld-Giessendam 2006)

Deze publicatie is tot stand gekomen door eigen onderzoek en o.a. de volgende bronnen:

• M. de Keijzer en P. Keune, Pigmenten en bindmiddelen (Amsterdam, 2001)
• L. Simis, bewerkt door H. Janse, en J. Berghuis jr., Schilder- en Verfkunst (’s-Gravenhage, z.j.)
• H.J. Zantkuyl, Bouwen in Amsterdam (Amsterdam, 1973-1992 p. 94-108)