Coulisselandschap

Coulisselandschap in Eerder Achterbroek bij Ommen

Houtwal in Lummen

Het coulisselandschap (ook wel: bocagelandschap) wordt gekenmerkt door de onregelmatige percelen afgeschermd door cultuurhistorische elementen zoals heggen, houtwallen of muurtjes. Ook is er een duidelijke afwisseling tussen besloten en meer open landschappen. De boerderijen liggen verspreid in het landschap. In Nederland komt dit landschapstype vooral in het oosten van het land voor.

Het coulisselandschap heeft een lange geschiedenis. Het is ontstaan door kleinschalig grondgebruik waarbij boeren de natte grond rondom beken gebruikten om hun vee te weiden. Om het vee op hun plek te houden werden afscheidingen gemaakt door middel van heggen, houtwallen of muurtjes. Ook gaven deze afscheidingen aan tot wie de voorheen vaak woeste gronden behoorde. Dit proces begon in sommige gebieden al in de pre-Romeinse periode. Door de eeuwen heen heeft het agrarische gebruik het landschap gevormd.

Ecologische functie

Naast de scheidingsfunctie vervullen deze landschapselementen ook een belangrijke ecologische functie. Zo zijn het ideale plekken voor kleine wilde dieren om zich in te verschuilen, en voor vogels om te broeden. Ook zijn er verschillende plantensoorten die erop floreren door de specifieke omstandigheden die erdoor worden gecreëerd (bijv. in de luwte, schaduw of droogte). Voorbeelden hiervan zijn de rode ogentroost, de spurrie en de slofhak.

Bedreigd landschap

Sinds de 20e eeuw is de omvang van de coulisselandschappen in Nederland sterk in omvang afgenomen. De herindeling van grond doormiddel van de zogenoemde ruilverkaveling, had een enorme impact op de vaak kleinschalige structuur van het platteland. Deze werd opnieuw verdeeld in grotere kavels met nieuwe rechte wegen en nieuw gebouwde boerderijen. De historische landschapselementen die coulisselandschap vormen kwamen hierdoor vaak in het geding en overbodig geachte landschapsonderdelen werden vaak omgevormd of verwijderd. In deze periode zijn duizenden kilometers sloten gedempt en houtwallen gekapt. In de laatste jaren is er echter weer meer waardering voor het coulisselandschap en de kenmerkende cultuurhistorische elementen. Ook wordt het belang ervan voor (bedreigde) flora en fauna onderstreept.

Bronnen

• Kerkdijk, Jasmijn. 'Het Coulissen landschap.' Achterhoeks, https://www.achterhoeks.nl/achterhoek/het-coulisselandschap/.
• 'Ruilverkaveling.' Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. https://kennis.cultureelerfgoed.nl/index.php/Ruilverkaveling, 2022.