Noord-Hollands stolpdak
Riet en pannen[bewerken | brontekst bewerken]
Het overgrote deel van de Noord-Hollandse stolpen is gedekt met een combinatie van riet en pannen. Maar dat is niet overal het geval. In Waterland, de Zaanstreek en de polder de Zeevang bestaan de daken meestal geheel uit pannen, terwijl er langs de kust juist veel stolpen uitsluitend met riet zijn gedekt. Dit heeft te maken met de beschikbaarheid van dat riet in de omgeving.
Bij een volledig rieten dak zijn aan de onderzijde vaak wel enkele rijen pannen gelegd. Omdat een rietlaag in de loop van de jaren slijt, is het lastig, zo niet onmogelijk, er een dakgoot onder te maken. De strook dakpannen maakt het mogelijk toch regenwater op te vangen. Overigens is regenwater van een rieten dak altijd wat troebel. Daarom is de schuur of een ander bijgebouw van een met riet gedekte boerderij vaak uitsluitend met pannen gedekt, om daar schoner water te kunnen winnen voor gebruik in de keuken.
Dakspiegel[bewerken | brontekst bewerken]
Zie voor meer informatie de pagina dakspiegel.
Naast de nuttige combinatie van riet en pannen bestaan er de zogenaamde dakspiegels ter versiering. Een dakspiegel is een fraaie uitsparing in het riet, die met pannen is gedekt. De randen waren vaak getrapt of in kunstige vormen uitgevoerd en bij rijke boerengezinnen werd de dakspiegel vaak gedekt met geglazuurde pannen. Maar ook later, in de negentiende eeuw, zijn veel stolpen voorzien van een dakspiegel. Deze werd weer populair, omdat de landbouw in Noord-Holland opnieuw een bloeiperiode beleefde. Dit hield verband met de grote vraag naar landbouwproducten vanuit Engeland. Door de industrialisatie trokken daar veel mensen naar de steden.
Verreweg de meeste deskundigen zijn van mening dat de dakspiegel een puur decoratieve functie heeft. Sommigen beweren echter dat er ook sprake is van praktische functies. De dakspiegel zou de opvang van regenwater vergemakkelijken en de mogelijkheid bieden om bij brand een deel van het huisraad in veiligheid te stellen. Beide beweringen worden betwist. Versiering en status lijken dus de belangrijkste redenen te zijn geweest om stolpen van een dakspiegel te voorzien.
Schoorsteen[bewerken | brontekst bewerken]
Ook de ronde gemetselde schoorsteen had voornamelijk een sierfunctie. Architect Bert van Langen uit Middenbeemster: ‘Dat bouwen van zo’n schoorsteen was een hele kunst. Boven de stookplaats was de vorm natuurlijk rechthoekig, om meer naar boven toe steeds smaller te worden. Op zolder werd eigenlijk altijd een luik in het rookkanaal aangebracht, om vlees van de slacht te kunnen roken en om de schoorsteen te kunnen vegen. Inmiddels vierkant geworden kwam de schoorsteen op een min of meer willekeurige plek door het dakvlak boven de voorgevel naar buiten. Op die plek werd dan vaak een ‘muizentrappetje’ gemetseld, om te voorkomen dat regenwater naar binnen zou lekken. Eenmaal vol in het zicht kreeg de schoorsteen vaak een fraaie siersteen ingemetseld, met een dierfiguur, ster, of jaartal erop afgebeeld, waarna het bouwsel via een achthoek overging in de ronde vorm. Helemaal bovenop tenslotte kwam de ‘kraag’. De ‘aflopende voornaamheid’ geldt ook voor de schoorstenen: de tweede schoorsteen in het bedrijfsgedeelte was bijna altijd gewoon vierkant.
Bron[bewerken | brontekst bewerken]
De tekst is gebaseerd op:
- 'Daken van de stolp', Landleven 16e jaargang, nummer 4 – juni 2011
- 'Dakspiegel getuigt van welstand', Landleven 9e jaargang nummer 2, maart/april 2004
