Brontekst bekijken van Synthetisch ultramarijn blauw

[[Bestand: Ultramarijn.jpg|thumb|right|Kleurmonster van ultramarijn op hout, gemengd in lijnolie.
Let op: de kleuren op een beeldscherm zijn niet betrouwbaar; getoond monster is slechts ter indicatie.
Foto: Frits van der Gronde]]
[[Bestand:38.JPG|thumb|right|Blauwsel: kalkverf gekleurd met synthetisch ultramarijn. Foto: Bureau Helsdingen.]]

Elke verf heeft twee belangrijke bestanddelen; het [[pigment]] en het [[bindmiddel]]. Een pigment is een poedervormige stof die kleur geeft aan de verf. Het bindmiddel zorgt ervoor dat de pigmentdeeltjes aan elkaar en aan de ondergrond hechten.

===Historisch kleurgebruik===
Bij een [[restauratie-ethiek|goede restauratie]] is een op de historie gebaseerde kleurkeuze belangrijk. Om het [[historisch kleurgebruik]] te begrijpen, is kennis over de belangrijkste historische pigmenten nodig. Een voorbeeld hiervan zijn de [[blauwe pigmenten]]. Synthetisch ultramarijn blauw (ook wel vliegenblauw) is zo’n blauw pigment. Voor boerderijen is de komst van synthetisch ultramarijn blauw belangrijk. Het is in 1828 uitgevonden. In de tweede helft van de 19<sup>de</sup> eeuw kwam het in grote hoeveelheden op de markt. Het is veel gebruikt in kalkverven in [[stal|stallen]] en woonruimtes van boerderijen. Het belangrijkste voordeel is dat het goedkoop is. Daarnaast weert het vliegen, vandaar de term vliegenblauw. Hierdoor was kaasgereedschap blauw. Het is echter wel gevoelig voor zuren. Onder invloed van (zwakke) zuren verkleurt het naar grijs. In olieverf is het niet zo’n makkelijk pigment en het is ook niet geschikt om buiten toe te passen.
Het pigment is ook veel gebruikt om de witte was helder wit te kleuren. Het werd verkocht onder de naam Reckitt blauw.

===Verkleuren===
[[Kleuren]] veranderen onder invloed van licht, warmte, vocht en bepaalde bestanddelen in de lucht. Bij boerderijrestauraties is een duur kleuronderzoek door een deskundige vaak een uitzondering en zodoende zal vaak genoegen genomen moeten worden met een doe-het-zelf kleuronderzoek. Daarom is het goed enige kennis te hebben over het [[verkleuren van verf]]. Licht, hitte, vocht, zuurstof, zuren, zwavelwaterstof, hydroxiden, en het bindmiddel in de verf zijn vijanden van de kleurvastheid van kleuren. Synthetisch ultramarijn kan onder sommige omstandigheden verkleuren. Zo is synthetisch ultramarijnblauw in kalkverf zeer gevoelig voor zuren en zure atmosferen. Ultramarijn verliest dan zijn kleur en wordt grijs. Dit probleem komt zo vaak voor dat het zelfs een naam heeft gekregen, ultramarijnziekte. In stallen blijkt dit probleem vaak. De oorzaak hiervan is de ammoniak die uit de mest vrijkomt, waardoor soms grijzige, vlekkerige witkalklagen ontstaan. 

Als synthetische ultramarijn in olieverf verwerkt wordt, kan de verf ook last hebben van zuren. De verf krijgt hierdoor een bruinige transparante kleur. Nu is synthetisch ultramarijn in olieverf toch al niet zo’n succes. Het droogt erg langzaam, dekt slecht en is niet erg weervast. Daarom werd dit pigment niet vaak gebruikt in olieverf.

===[[Kleurnummers]]===
Met een bepaald pigment kan men een bepaalde kleur maken. Hoe die kleur precies uitpakt is onder andere afhankelijk van het gebruikte bindmiddel, de mengverhouding, de ondergrond en de lichtinval. Daarnaast zijn historische pigmenten vaak natuurlijke stoffen en dus nooit constant van kwaliteit en kleur. Ook zorgen verwering en vervuiling voor het veranderen van de kleuren. De genoemde kleurnummers zijn daarom slechts een indicatie!

Verder kunnen foto’s en  beeldschermen  onderling sterk verschillen in de weergave van een kleur (dit is goed te zien in een tv-winkel). Ook zijn kleuren in een boek of een folder onbetrouwbaar. Alleen een echte verfwaaier geeft een betrouwbare weergave van een kleur. 

Tot slot komen de namen die verffabrikanten aan bepaalde kleuren geven lang niet altijd overeen met de kleuren die verkregen worden als de genoemde pigmenten in olie worden aangemaakt. 

De bovenstaande kanttekeningen in acht nemend volgen hieronder toch hier enkele kleurnummers ter indicatie, omdat dit de enige betrouwbare manier is om weer te geven hoe een kleur eruitziet.

====Synthetische ultramarijn (lijnolie)====
[[ACC]] code: VO.47.19, UO.30.20 of UO.28.15

[[NCS]] code: S7020-R70B of 4350-R74B

[[RAL]] code: 5002 of 5013

===Verder lezen===
* [[Het boek ''Kleur op boerderijen'']]
* [[1.0 Historisch verantwoord kleurgebruik]]
* [[2.0 Stel het nadenken over kleuren niet uit tot de schilder komt]]
* [[3.0 Traditionele verf]]
** [[3.1 Bindmiddelen]]
** [[3.2 Ondergronden]]
** [[3.3 Pigmenten]]
***[[Natuurlijke pigmenten]]
***[[Witte pigmenten]]
****[[Loodwit]]
***[[Oker pigmenten]]
****[[Gele oker]]
****[[Rode oker]]
***[[IJzeroxide pigmenten]]
****[[Paarse dodekop]]
***[[Gele pigmenten]]
***[[Rode pigmenten]]
****[[Kraplak]]
****[[Loodmenie]]
****[[Vermiljoen]]
****[[Cadmiumrood]]
***[[Blauwe pigmenten]]
****[[Lapis lazuli]]
****[[Smalt]]
****[[Berlijns blauw|Berlijns blauw of Pruisisch blauw]]
****[[Kobaltblauw]]
****[[Synthetisch ultramarijn blauw|Synthetisch ultramarijn blauw of vliegenblauw]]
***[[Groene pigmenten]]
****[[Spaansgroen]]
****[[Chroomoxidegroen]]
***[[Bruine pigmenten]]
***[[Zwarte pigmenten]]
** [[3.4 Kleuren]]
** [[3.5 Decoratieschilderwerk]]
* [[4.0 Kalkverf en andere waterachtige verven]]
* [[5.0 Teer, teerproducten en teervervangers]]
* [[6.0 Kleurgebruik op boerderijen]]
* [[7.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik op het exterieur]]
* [[8.0 Regionale verschillen in kleurgebruik in het Groene Hart]]
* [[9.0 De ontwikkeling van het kleurgebruik in het interieur]]
* [[10.0 Verkleuren van verf]]
* [[11.0 De kleurkeuze]]
* [[12.0 Kleur, monumenten en welstand]]
* [[13.0 Kleurnummers]]

===Bron===
Deze tekst is gebaseerd op:
*Ineke de Visser, ''Kleur op boerderijen. In het groene hart van Holland'' (Hardinxveld-Giessendam 2006)

Deze publicatie is tot stand gekomen door eigen onderzoek en o.a. de volgende bronnen:
*M. de Keijzer en P. Keune, ''Pigmenten en bindmiddelen'' (Amsterdam, 2001)
*L. Simis, bewerkt door H. Janse, en J. Berghuis jr., ''Schilder- en Verfkunst'' (’s-Gravenhage, z.j.) 
*H.J. Zantkuyl, ''Bouwen in Amsterdam'' (Amsterdam, 1973-1992 p. 94-108)

[[Categorie: kleurhistorie]]