Midwinterhoorn
Blaasinstrument dat vooral in Oost-Nederland, en met name Twente voorkomt.
Het instrument[bewerken | brontekst bewerken]
De midwinterhoorn is een oud blaasinstrument. Het is een licht gebogen hoorn van berken-, elzen-, of wilgenhout, op ambachtelijke manier gemaakt met een mondstuk, de hap, van vlierhout of een andere houtsoort, waarop een monotone melodie wordt geblazen. Men blaast meestal als het schemert. Het is vooral in de schemering een stemmig geluid. In Twente en de Achterhoek wordt alleen geblazen tussen de eerste zondag van de Advent ('anbloazen') en Driekoningen (6 januari, 'afbloazen').
Natte en droge hoorns[bewerken | brontekst bewerken]
Traditioneel werden midwinterhoorns gemaakt van hout dat op eigen erf groeide. Een kromme droge stam van 120 tot 150 cm lang, werd in de lengte doorgezaagd en uitgehold. Door stoelenmattersbies in de naden te leggen werd lekkage voorkomen. De twee helften werden tegen elkaar gelegd en op hun plaats gehouden met biezen. Vervolgens werd de hoorn omwikkeld met hoepeltjes van gespleten braamranken of wilgentenen met daartussen houten wiggen. Deze natte hoorn dankt zijn naam aan de praktijk om het instrument al ruim vóór de Advent in een put te dompelen. Hierdoor zwol het hout op, en werd de hoorn luchtdicht.
Vanaf de jaren '60 van de vorige eeuw winnen de zogenoemde droge hoorns terrein. Deze zijn vormvast vastgelijmd en daardoor makkelijker te maken.
Geloof en gebruik[bewerken | brontekst bewerken]
Het gebruik van de Midwinterhoorn hangt volgens veel mensen samen met het verdrijven van boze geesten, vooral in de winter wanneer de dagen kort waren. Daarnaast werden ze volgens de overlevering gebruikt om wolven in de winter op afstand te houden en elkaar te waarschuwen voor gevaar. Sinds de komst van het Christendom luidt de midwinterhoorn de geboorte van het kerstkind in.
In de tweede wereldoorlog werd de midwinterhoorn ook gebruikt. In Twente waren veel mensen bij de boerderijen ondergedoken. Als er Duitsers in de buurt kwamen dan werd er geblazen met de Midwinterhoorn om elkaar te waarschuwen.
Hoewel het gebruik van de midwinterhoorn in de 20e eeuw steeds meer in onbruik raakte wordt het tegenwoordig weer nieuw leven ingeblazen. In 1953 kwam een groep Twentenaren bijeen om deze traditie weer op te pakken en geleidelijk zijn er weer meer mensen die de instrumenten kunnen maken en bespelen.
Oudste vermeldingen[bewerken | brontekst bewerken]
De oudste vermelding van de midwinterhoorn in Nederland stamt uit 1815, uit een document in het gemeentearchief van Winterswijk. In dit document worden een vader en zoon uit het buurtschap Kotten beschuldigd van het waarschuwen van smokkelaars bij de grens met hun midwinterhoorns. In Duitsland is de oudste schriftelijke vermelding van de midwinterhoorn uit 1485, toen nog de medeswintershoorn genoemd. Ook het psalmenboek Utrechts Psalter uit ca. 850 is onder midwinterhoornblazers bekend vanwege de afbeeldingen van hoornblazers met gebogen hoorns die als twee druppels water lijken op de midwinterhoorn.
Bronnen[bewerken | brontekst bewerken]
- Römer, Gert-Willem. 'Oorsprong van de Midwinterhoorn.' Heemkundekring Bergh, https://www.heemkundekringbergh.nl/werkgroepen/midwinterhoorn/oorsprong-van-de-midwinterhoorn/
- 'Geschiedenis.' Midwinterhoorn Groep Lochem, https://www.midwinterhoorngroeplochem.nl/de-midwinterhoorn/geschiedenis/.
- 'De Geschiedenis van Midwinterhoornblazen.' Midwinterhoorn Dalfsen, https://www.midwinterhoorndalfsen.nl/.
