Herbestemmen: richtlijnen en voorbereidingsproces

Boerderij Het Ellenboer: Overzicht herbestemde deel

Herbestemming van agrarisch erfgoed omvat het transformeren van historische agrarische gebouwen en erven naar nieuwe functies, terwijl hun culturele en historische waarde behouden blijft. Dit proces kan bijdragen aan duurzaam gebruik van het platteland en het behoud van erfgoed. Hieronder staan een aantal algemene richtlijnen voor het startproces van het herbestemmen van agrarisch erfgoed.

Voorbereidingsfase

Een zorgvuldige voorbereiding is essentieel voor een succesvol renovatie- of herbestemmingsplan. Eigenaren moeten zich goed informeren over de vereiste vergunningen, de financiële haalbaarheid en de bouwkundige staat van hun boerderij of agrarische bijgebouw. Nog belangrijker is het echter om inzicht te krijgen in de historische ontwikkeling en de monumentale waarden van het pand. Deze kennis stelt hen in staat om weloverwogen beslissingen te nemen over de mogelijke nieuwe functies van het gebouw, welke aanpassingen uitgevoerd kunnen worden, en hoe om te gaan met de specifieke monumentale kenmerken. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zet een aantal belangrijke stappen uit het voorbereidingsproces van een herbestemmingstraject op een rij:

1. Betrek al vroeg de juiste partijen Het is raadzaam om als eigenaar al vroeg contact te zoeken met de gemeente, adviseurs en belangenorganisaties. Om tot een goed en doordacht plan te komen is het van belang om advies, kennis en inbreng van andere partijen te verwerven. Denk bijvoorbeeld aan de architect, bouwhistoricus, gemeente, provinciaal steunpunt en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed adviseert dat dit vooroverleg plaatsvindt vóór het aanvragen van de omgevingsvergunning. Op deze manier worden zoveel mogelijk verassingen achteraf voorkomen. Naast bovengenoemde partijen is het verstandig om de regionale boerderijenstichting te contacteren. Zij hebben veel kennis over de lokale boerderijtypen, en lokale financieringsmogelijkheden. Ook de samenwerking met een architect of aannemer die ervaring heeft met monumentale boerderijen is een verstandige keuze.
2. Verkennend onderzoek Voordat begonnen kan worden met de herbestemming is het belangrijk om de wensen, mogelijkheden en benodigde vergunningen in beeld te krijgen. Ook is het belangrijk om de nodige kennis over de boerderij te verzamelen. Hieronder staan enkele relevante onderzoeken voor het herbestemmen van agrarisch erfgoed op rij:
   • Oriëntatie op vergunningsverlening
   • Cultuurhistorisch en bouwhistorisch onderzoek
   • Archeologisch onderzoek
   • Bouwkundig onderzoek
   • Haalbaarheidsonderzoek Lees de handreiking van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 'Een toekomst voor boerderijen' voor meer informatie over het nut en de meerwaarde van bovenstaande onderzoeken in het herbestemmingsproces.
3. Geschikte herbestemming De mogelijkheden voor de herbestemming van een historische boerderij staan vastgelegd in het gemeentelijke bestemmingsplan. Wanneer de functiewijziging van een rijksmonument gepaard gaat met fysieke wijzigingen van het monument, bijv. van de inwendige structuur, dan brengt de Rijksdienst advies uit in de vergunningsprocedure voor de verbouwingsplannen. Hierbij wordt allereerst gelet of het gaat om passend hergebruik waarbij recht wordt gedaan aan de specifieke cultuurhistorische betekenis van het gebouw in zijn nieuwe functie. Daarnaast wordt gelet op duurzaamheid: 'de nieuwe bestemming moet op de lange termijn duurzaam zijn in het gebruik, zowel in economisch opzicht als wat betreft de instandhouding van het monument.'